Երբ հիշում ենք կարտոֆիլը, սովորաբար պատկերացնում ենք այն խաշած, տապակած, չիպսի կամ պյուրեի տեսքով․ այն ամենուր է մեր սեղաններին։ Բայց գիտե՞ք, որ այս համեստ բանջարեղենը մեծ ազդեցություն է ունեցել մարդկության պատմության վրա։ Առանց կարտոֆիլի մեր աշխարհը կարող էր բոլորովին այլ լինել։
Կարտոֆիլի պատմությունը սկսվում է ավելի քան 8,000 տարի առաջ՝ Հարավային Ամերիկայի Անդյան լեռներում։ Այստեղ հին պերուացիները առաջին անգամ սկսեցին աճեցնել կարտոֆիլը։ Այն հարուստ էր սպիտակուցներով, ածխաջրերով, վիտամիններով և հանքանյութերով:
Այս սննդարար ուտելիքի շնորհիվ ձևավորվեց Ինկերի կայսրությունը, որը հայտնի էր իր գյուղատնտեսական առաջադեմ մեթոդներով, արվեստով ու ճարտարապետությամբ։ Ինկերի համար կարտոֆիլը պարզապես սնունդ չէր․ այն էներգիայի աղբյուր էր, որը կերտեց հզոր քաղաքակրթություն։
Մինչ Անդերում կարտոֆիլը ծաղկում էր, աշխարհի շատ երկրներ տառապում էին։ Գարին, բրինձը կամ կորեկը պահանջում էին հարմար հող, կլիմա և ջուր։ Եվրոպան հաճախ բախվում էր հացահատիկի սովի, որն առաջացնում էր աղքատություն, պատերազմներ և մահ։
Ամեն ինչ փոխվեց 16-րդ դարում, երբ կարտոֆիլը հասավ Եվրոպա։ Ֆերմերները արագ նկատեցին, որ այն կարելի է շատ ավելի հեշտ աճեցնել փոքր հողակտորներում։ Արդյունքը հեղափոխական էր․
- Սննդի ապահովություն, որն իջեցրեց սովի դեպքերը և կայունացրեց բնակչության աճը։
- Հողի գնի նվազում, որի արդյունքում նվազեցին հողային վեճերը։
- Կայուն կառավարություններ, քանի որ ֆերմերները ավելի շատ հարկ էին վճարում՝ շնորհիվ բարձր բերքատվության։
Կարտոֆիլը բառացիորեն օգնեց Եվրոպային կայունանալ ու զարգանալ։
1560-ականներին կարտոֆիլը (և հատկապես քաղցր կարտոֆիլը) հասավ նաև Չինաստան։ Քաղցր կարտոֆիլը նույնիսկ անպիտան հողում էր աճում, ինչի շնորհիվ ժողովուրդը հաղթահարեց սովը և դարձավ ինքնաբավ։ Այսօր Չինաստանը համարվում է աշխարհի խոշորագույն կարտոֆիլ արտադրողը։
Կարտոֆիլով հարուստ երկրները ունեցան լավ սնված բնակչություն, որը կարող էր աշխատել գործարաններում՝ խթանելով Արդյունաբերական հեղափոխությունը։
Հետագայում, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, կարտոֆիլը դարձավ դաշնակից բանակների հիմնական սնունդը՝ օգնելով նրանց հաղթահարել Հիտլերի զորքերին:
Հնագույն ինկերից մինչև ժամանակակից երկրներ, կարտոֆիլը վճռորոշ դեր է խաղացել մարդկության պատմության մեջ։ Այն նվազեցրել է սովը, կայունացրել պետությունները, խթանել արդյունաբերությունը և կերակրել բանակներին պատերազմների ժամանակ։
Ուստի հաջորդ անգամ, երբ վայելեք ֆրի կամ պյուրե, հիշեք՝ դուք ուտում եք մի բանջարեղեն, որը բառացիորեն փրկել է աշխարհը։